Ένα καρφί στο φέρετρο του αθεϊσμού

Πολλοί πρέπει να ξαφνιάστηκαν διαβάζοντας το άρθρο της διάσημης Αφρικανίδας Αγιάν Χίρσι Άλι στο τεύχος Νοεμβρίου του βρετανικού περιοδικού «UnHerd»[1] με τίτλο «Γιατί είμαι τώρα Χριστιανή». Ο περιπετειώδης βίος της συγγραφέα και ακτιβίστριας την οδήγησε στην απόρριψη του φανατικού ισλαμισμού και στην άρνηση κάθε θρησκείας, ασπαζόμενη έναν μαχητικό αθεϊσμό. Η ίδια περιγράφει τη μεταβολή των πεποιθήσεών της ως εξής:

Το 2002 έπεσε στα χέρια μου μια διάλεξη του Μπέρτραντ Ράσελ από το 1927 με τίτλο, «Γιατί δεν είμαι Χριστιανός». Δεν μου πέρασε από το μυαλό, καθώς το διάβαζα, ότι μια μέρα, σχεδόν έναν αιώνα αφότου εκείνος την παρέδωσε σε παράρτημα της National Secular Society στο Νότιο Λονδίνο, θα αναγκαζόμουν να γράψω ένα δοκίμιο με ακριβώς τον αντίθετο τίτλο.

Το προηγούμενο έτος, είχα καταδικάσει δημόσια τις τρομοκρατικές επιθέσεις των 19 ανδρών που είχαν αρπάξει επιβατικά αεροσκάφη και τα έριξαν στους δίδυμους πύργους στη Νέα Υόρκη. Το είχαν κάνει στο όνομα της θρησκείας μου, του Ισλάμ. Ήμουν Μουσουλμάνα τότε, αν και όχι πια ενεργά θρησκευόμενη. Η βασική αρχή που δικαιολογούσε τις επιθέσεις ήταν θρησκευτική: ο τζιχάντ ή ο Ιερός Πόλεμος κατά των απίστων. Ήταν δυνατό για μένα, όπως και για πολλά μέλη της μουσουλμανικής κοινότητας, απλώς να αποστασιοποιηθώ από τη δράση και τα φρικτά αποτελέσματα της; Εκείνη την εποχή, υπήρχαν πολλοί επιφανείς ηγέτες στη Δύση – πολιτικοί, μελετητές, δημοσιογράφοι και άλλοι ειδικοί – που επέμεναν πως οι τρομοκράτες υποκινούνταν από λόγους διαφορετικούς από αυτούς που είχε διατυπώσει ξεκάθαρα ο Οσάμα Μπιν Λάντεν. Έτσι το Ισλάμ απέκτησε άλλοθι. Η δικαιολογία αυτή δεν ήταν μόνο συγκαταβατική απέναντι στους μουσουλμάνους. Έδωσε σε πολλούς Δυτικούς την ευκαιρία να υποχωρήσουν στην άρνηση. Το να κατηγορούμε τα λάθη της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ ήταν ευκολότερο από το να σκεφτούμε την πιθανότητα να βρεθούμε αντιμέτωποι με έναν θρησκευτικό πόλεμο.

Έχουμε δει μια παρόμοια τάση τις τελευταίες πέντε εβδομάδες, καθώς εκατομμύρια άνθρωποι που συμπάσχουν με τα δεινά της Γάζας προσπαθούν να εκλογικεύσουν τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου ως δικαιολογημένη απάντηση στις πολιτικές της ισραηλινής κυβέρνησης.

Καθώς διάβαζα τη διάλεξη του Ράσελ, ένοιωσα τη γνωστική μου ασυμφωνία να χαλαρώνει. Ήταν για μένα ανακούφιση να υιοθετήσω μια στάση σκεπτικισμού απέναντι στο θρησκευτικό κατεστημένο, να απορρίψω την πίστη μου στον θεό και να δηλώσω πως δεν υπήρχε. Το καλύτερο από όλα, μπορούσα να απορρίψω την ύπαρξη της κόλασης και τον κίνδυνο αιώνιας τιμωρίας. Ο ισχυρισμός του Ράσελ ότι η θρησκεία βασίζεται κυρίως στον φόβο, είχε απήχηση πάνω μου. Για πάρα πολύ καιρό είχα ζήσει με τον τρόμο όλων των φρικιαστικών τιμωριών που με περίμεναν. Ενώ είχα εγκαταλείψει όλα τα λογικά επιχειρήματα να πιστεύω στον θεό, ο παράλογος φόβος της φωτιάς της κόλασης παρέμενε. Το συμπέρασμα από τον Ράσελ ήρθε έτσι ως κάτι σαν ανακούφιση.

Η βιογραφία της Χίρσι Άλι είναι μιας ταλαιπωρημένης γυναίκας που έζησε από μικρή τον φανατισμό και την εκμετάλλευση μιας καταπιεστικής, ειδικά για τις γυναίκες, θρησκείας στις κοινωνίες της Μέσης Ανατολής και σε πολλές χώρες της Αφρικής. Τη δεκαετία 1990, κατάφερε να έρθει στην Ευρώπη (Ολλανδία) και να ζήσει τις ελευθερίες που οι άνθρωποι εδώ θεωρούν δεδομένες. Της άνοιξαν κυριολεκτικά τα μάτια[2] έτσι που άρχισε να επικρίνει δημόσια τον ισλαμισμό. Το 2007, σε μια συνέντευξη στην «Evening Standard» του Λονδίνου, η Χίρσι Άλι χαρακτήρισε το Ισλάμ ως «νέο φασισμό»:

Όπως ο Ναζισμός ξεκίνησε με το όραμα του Χίτλερ, το ισλαμικό όραμα είναι ένα χαλιφάτο – μια κοινωνία που διοικείται από τον νόμο της Σαρία – στην οποία οι γυναίκες που κάνουν σεξ πριν το γάμο δολοφονούνται με λιθοβολισμό, οι ομοφυλόφιλοι τιμωρούνται με σωματική βία και οι αποστάτες, σαν εμένα, εκτελούνται. Ο νόμος της Σαρία είναι τόσο βλαβερός για τη δημοκρατία όσο είναι ο Ναζισμός.

Στη συνέντευξη αυτή είπε επίσης:

Η βία είναι έμφυτη στο Ισλάμ – πρόκειται για καταστροφική, μηδενιστική αίρεση θανάτου. Νομιμοποιεί τις δολοφονίες.

Ο Patt Morrison από τους «Los Angeles Times» αποκάλεσε τη Χίρσι Άλι «μαχήτρια της ελευθερίας για το φεμινισμό η οποία έχει θέσει τη ζωή της σε κίνδυνο για να προστατεύσει γυναίκες από τον φανατισμό του Ισλάμ». Το 2005 συμπεριλήφθηκε από το περιοδικό «Time» στη λίστα των 100 Σημαντικότερων Ανθρώπων στον Κόσμο. Το 2008, βραβεύτηκε με το Βραβείο «Richard Dawkins» από τη Διεθνή Ένωση Άθεων και το 2010 με το Βραβείο «Ο Αυτοκράτορας δεν έχει ρούχα» από το Ίδρυμα Απελευθέρωσης από τη Θρησκεία.

Γιατί όμως η Χίρσι ‘Αλι εγκατέλειψε την αθεΐα; Γράφει στο άρθρο που προαναφέραμε:

Τι άλλαξε λοιπόν; Γιατί αποκαλώ τώρα τον εαυτό μου Χριστιανή; … Τι είναι αυτό που μας ενώνει; Η απάντηση «ο θεός πέθανε!» μου φαίνεται ανεπαρκής. Το ίδιο κάνει και η προσπάθεια εξεύρεσης παρηγοριάς στη «βασισμένη σε κανόνες φιλελεύθερη διεθνή τάξη». Η μόνη αξιόπιστη απάντηση, πιστεύω, βρίσκεται στην επιθυμία μας να διατηρήσουμε την κληρονομιά της ιουδαιο-χριστιανικής παράδοσης. Η κληρονομιά αυτή αποτελείται από ένα περίτεχνο σύνολο ιδεών και θεσμών που έχουν σχεδιαστεί για να προστατεύουν την ανθρώπινη ζωή, την ελευθερία και την αξιοπρέπεια — από το εθνικό κράτος, το κράτος δικαίου ως και τους θεσμούς της επιστήμης, της υγείας και της μάθησης. Όπως έχει δείξει ο Tom Holland στο θαυμάσιο βιβλίο του «Dominion», κάθε είδους φαινομενικά κοσμικές ελευθερίες —της αγοράς, της συνείδησης και του τύπου— έχουν τις ρίζες τους στον Χριστιανισμό.

Και έτσι συνειδητοποίησα ότι ο Ράσελ και οι άθεοι φίλοι μου δεν κατάφεραν να δουν το δάσος από τα δέντρα. Το δάσος είναι ο πολιτισμός που χτίστηκε από την ιουδαιο-χριστιανική παράδοση, δηλαδή η ιστορία της Δύσης. Η κριτική του Ράσελ είναι μεν σοβαρή, αλλά πολύ στενή. Για παράδειγμα, έδωσε τη διάλεξή του σε μια αίθουσα γεμάτη (πρώην) χριστιανών σε μια χριστιανική χώρα. Σκεφτείτε πόσο εξαιρετικό ήταν αυτό σαν γεγονός, ήδη πριν από σχεδόν έναν αιώνα, και πόσο σπάνιο εξακολουθεί να είναι αυτό στους μη δυτικούς πολιτισμούς. Θα μπορούσε ένας μουσουλμάνος φιλόσοφος να σταθεί μπροστά σε οποιοδήποτε ακροατήριο σε μια μουσουλμανική χώρα —τότε ή τώρα— και να δώσει μια διάλεξη με τίτλο «Γιατί δεν είμαι Μουσουλμάνος»;

Ο βρετανός δημοσιογράφος και απολογητής Justin Brierley, σε σχόλιό του για το δημοσίευμα της Χίρσι Άλι πρόσθεσε το δικό του καρφί στο φέρετρο του αθεϊσμού με τα εξής λόγια:

Το επιχείρημα της Αγιάν είναι πως ο κοσμικός ανθρωπισμός, χωρίς το χριστιανικό του υπόβαθρο, δεν έχει τη δύναμη να υποστηρίζει της αξίες που ασπάζεται.

[1]    Ayaan Hirsi Ali, „Why I am Now A Christian“, περιοδικό UnHerd, τεύχος Νοέμβρη 2023, https://unherd.com/2023/11/why-i-am-now-a-christian/.

[2]    Βλ. στοιχεία για τη ζωή και δράση της Χίρσι Άλι στη Βικιπαίδια στο σχετικό σύνδεσμο:  https://el.wikipedia.org/wiki/Αγιάν_Χίρσι_’Αλι